Każda osoba funkcjonująca w społeczeństwie tworzy wokół siebie sieć więzi rodzinnych, gospodarczych, ekonomicznych i pracowniczych. Więzi te pozwalają nam na czerpanie satysfakcji z wykonywanych przez nas obowiązków, gromadzenia dóbr materialnych i w konsekwencji, jeszcze za życia, dzielenie się nimi z osobami najbliższymi. Dzielenie się gromadzonymi dobrami nie wyłącza jednak obawy, co z efektami naszej pracy stanie się po śmierci, w jaki sposób, na jakie cele i przez kogo zostanie on spożytkowany.
Z uwagi na powyższe niejednokrotnie na pewnym etapie życia sporządzany jest testament, w którym przyszły spadkodawca może jednoznacznie określić krąg spadkobierców oraz zakres elementów majątku, który zostanie poszczególnym osobom przyznany. Wobec takiej swobody ustalenia kręgu spadkobierców i przyznanych im dóbr materialnych, zwanych swobodą testowania, może zdarzyć się, iż osoba potencjalnie uprawniona do spadku na podstawie Kodeksu cywilnego, nie otrzyma nic.
O ile osoba taka nie została wydziedziczona, aktualizuje się po jej stronie uprawnienie do uzyskania zachowku. Zachowek przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby uprawnieni do dziedziczenia po spadkobiercy na podstawie ustawy. Wartość zachowku, jaki przypada wskazanym powyżej osobom wynosi, co do zasady, połowę tego, co osoba ta uzyskałaby w następstwie dziedziczenia ustawowego.
Innymi słowy, jeżeli spadkobierca pozostawia po sobie jedynie dwójkę dzieci, na podstawie dziedziczenia ustawowego każdemu z nich przysługuje uprawnienie do połowy spadku. W ramach omówionej powyżej swobody testowania, spadkobierca może jednak przyznać w całości spadek po sobie jedynie jednemu dziecku. Wówczas po stronie drugiego, o ile nie został on wydziedziczony, aktualizuje się uprawnienie do żądania zachowku po zmarłym spadkobiercy. Ponieważ zgodnie z brzmieniem ustawy przysługiwałaby mu połowa wartości spadku, na zachowek składa się połowa z tego, co uzyskałby w ramach dziedziczenia ustawowego. Wartość roszczenia o zachowek wynosi zatem połowę z przynależnej mu połowy spadku po zmarłym, a zatem 1/4 całości spadku.
W skrajnych sytuacjach dziecko takie może zostać pozbawione prawa do zachowku. Pozbawienie prawa do zachowku w Kodeksu cywilnym nosi miano wydziedziczenia.
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, jeżeli uprawniony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Wydziedziczenie nie ma charakteru trwałego. Może zostać uznane za niebyłe jeżeli potencjalny spadkodawca, który wydziedziczenia dokonał przebaczy swojemu zstępnemu, małżonkowi, rodzicom. Wówczas osoba taka nabywa ponownie prawo do ubiegania się o zachowek na warunkach opisanych powyżej. Uprawnienia tego brak w przypadku stałości wydziedziczenia.
W powołanym powyżej przykładzie zatem, jeżeli spadkodawca w testamencie przekazał całość spadku jednemu z dzieci, drugie natomiast wydziedziczył i do chwili swojej śmierci mu nie wybaczył, drugie nie nabywa uprawnień do żądania zachowku.
Należy jednak wyjaśnić, iż wydziedziczenie dokonane przez spadkodawcę odnosi się wyłącznie do skonkretyzowanej w testamencie osoby. Nie panuje zatem zasada, iż konsekwencja wydziedziczenia przenosi się na inne osoby, w szczególności na dzieci wydziedziczonego, to jest wnuki spadkodawcy.
Modyfikując zatem wskazany powyżej przykład, jeżeli spadkodawca w testamencie przekaże część spadku jednemu ze swoich dzieci drugie wydziedziczając i nie przebaczając przed swoją śmiercią, zaś wydziedziczone dziecko samo dziecko posiada, wówczas po stronie wnuka spadkodawcy, aktualizuje się uprawnienie do żądania zachowku.
Sprawy z zakresu prawa spadkowego bezsprzecznie należą do jednych z najbardziej osobistych postępowań przed sądami. Nadto wartości kwotowe zachowku, o jakie można się ubiegać obliczane są w oparciu o złożone reguły przedstawione w Kodeksie cywilnym. Wobec powyższego rozważyć należy zwrócenie się w tym zakresie o pomoc do adwokata, który nie tylko wspomoże swoją wiedzą w zakresie prawa lecz również doświadczeniem w zakresie rozstrzygania emocjonalnych spraw spadkowych.
| Czytaj więcej w Money.pl | |
|---|---|
| Dlaczego podział cywilny spadku jest drogi? Sprzedaż przedmiotu spadkowego następuje w drodze licytacji komorniczej, a pierwsza licytacja rozpoczyna się od ceny wywoławczej wynoszącej 3/4 ceny oszacowania. | |
| Kogo dotkną zmiany w prawie spadkowym? Zamiarem nowelizacji jest, by spadkobierca nie mógł dowolnie zaspokajać wierzycieli według własnego uznania, a wobec innych zasłaniać się wyczerpaniem spadku. | |
| Jak przygotować dziedziczenie firmy? Niewłaściwie przygotowana sukcesja bądź nagła śmierć osoby prowadzącej firmę może spowodować upadek rodzinnego biznesu. |
Autorka jest adwokatem w Celichowscy Służewska-Woźnicka Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych