Nowe regulacje przewidziane w Ustawie z 10 września 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów, podpisane przez Prezydenta RP 24 września 2015 r., mają na celu doprowadzenie do szerszego wykorzystywania mediacji i arbitrażu w sprawach cywilnych, zwłaszcza pomiędzy przedsiębiorcami. Zmiany przewidziane przez tę ustawę wchodzą w życie z dniem 1 stycznia 2016 r., mają one przede wszystkim zmniejszyć koszty firm i odciążyć sądy.
Zmiany proponowane w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów dotyczą przede wszystkim przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.
Mediacja w sprawach cywilnych jest instytucją wprowadzoną w 2005 roku. Jednak liczba ugód zawieranych w wyniku mediacji nadal nie przekracza 1 proc. spraw rozpoznawanych przez sądy.
Nowe przepisy mają na celu m.in. podniesienie świadomości stron sporu, co do możliwości porozumiewania się w drodze ugody, zarówno przed wytoczeniem powództwa, ale też we wstępnej fazie postępowania. Należy też podkreślić, że w myśl projektu nowych przepisów skierowanie stron do mediacji będzie możliwe na każdym etapie sprawy, a także więcej niż raz w toku postępowania.
Po pierwsze, w sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne powód lub wnioskodawca w postępowaniu procesowym będzie zobowiązany do poinformowania sądu, w pozwie lub we wniosku, o działaniach związanych z polubownym rozwiązaniem sporu na etapie przedsądowym. W sytuacji, gdy nie zostanie podjęta taka próba rozwiązania konfliktu, powód będzie musiał wyjaśnić przyczyny rezygnacji.
Po drugie, wprowadza się możliwość wyznaczenia przed terminem pierwszej rozprawy posiedzenia niejawnego z udziałem stron, podczas którego sędzia przewodniczący wysłucha strony i oceni, czy sprawa nadaje się do mediacji, przed podjęciem ostatecznej decyzji o skierowaniu stron do mediacji.
Po trzecie, zmiany przewidują wprowadzenie możliwości nakazania stronom udziału w spotkaniu informacyjnym, w zakresie polubownych metod rozwiązywania sporów (ADR), z naciskiem na mediację, jeszcze przed wyznaczeniem pierwszego posiedzenia przeznaczonego na rozprawę.
Po czwarte, sędzia będzie miał obowiązek na początku pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę pouczyć strony o możliwości polubownego załatwienia sporu, w szczególności w drodze mediacji.
Dodatkowo mediację będzie można prowadzić w sprawach nakazowych, w których skutecznie wniesiono zarzuty. Obecnie jest to wykluczone.
Mają zostać również uporządkowane kwestie proceduralne dotyczące mediacji. Dla przykładu: strony uzyskają pierwszeństwo przy wyborze mediatora, który będzie mógł zapoznać się z aktami sprawy niezwłocznie po przystąpieniu stron do mediacji, a dane kontaktowe stron sąd przekaże mediatorowi w jak najkrótszym czasie.
Termin mediacji będzie mógł zostać wyznaczony na okres do 3 miesięcy, a nie jak obecnie miesiąc. Jeżeli nie dojdzie do wszczęcia mediacji przedsądowej z powodów niezależnych od wierzyciela (np. druga strona nie wyrazi zgody na mediację), wierzyciel zachowa pozytywne skutki związane z przerwaniem biegu przedawnienia roszczenia, jeżeli wniesie pozew w terminie 3 miesięcy.
Nowością jest również wprowadzenie wymagań dotyczących kwalifikacji tzw. mediatorów stałych.
Wprowadzone zmiany mają również na celu stworzenie systemu zachęt finansowych dotyczących kosztów sądowych. Dla przykładu: wniosek o zatwierdzenie ugody pozasądowej zawartej przed mediatorem zostanie zwolniony od opłaty sądowej. Z kolei jeśli do zawarcia ugody dojdzie przed rozpoczęciem rozprawy, sąd zwróci stronom całość uiszczonej opłaty sądowej.